W skali globalnej liczba przypadków zachorowań na COVID-19 i związanych z tym zgonów jest w czerwcu 2022 r. niższa niż na początku roku. Jednak liczba zakażeń rośnie. Afryka nie jest wyjątkiem.
Ostatnie dwa lata spowodowały niewyobrażalne zakłócenia w normalnym życiu. A zakłócenia te nadal opóźniają odbudowę gospodarek i systemów opieki zdrowotnej w Afryce.
Aby sprostać ciągłym wyzwaniom związanym z systemami opieki zdrowotnej i uniknąć podobnego losu w przypadku przyszłych pandemii, kraje afrykańskie muszą podjąć śmiałe działania w celu naprawy swoich systemów opieki zdrowotnej i zwiększenia ich odporności.
Niezależny panel ds. gotowości i reagowania na pandemie, powołany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), opublikował swój drugi raport w maju 2022 roku. Doradzając, w jaki sposób ograniczyć obecną pandemię i lepiej przygotować się na kolejną, raport opiera się na badaniach naukowych i dyskusjach ekspertów przy okrągłym stole.
Ponieważ różne kontynenty i kraje znajdują się na różnych etapach drogi do spełnienia tych zaleceń, kraje afrykańskie powinny wyodrębnić odpowiednie dla nich działania i włączyć je do swoich systemów opieki zdrowotnej i planów gotowości na wypadek epidemii.
Zalecenia zawarte w nowym raporcie opierają się na zaleceniach z poprzednich raportów zespołu. Uwzględniono w nich pięć aspektów: sprawiedliwy dostęp do narzędzi, finansowanie ochrony zdrowia, rolę WHO w nadzorze, wykrywaniu i ostrzeganiu, przywództwo polityczne oraz gotowość. W nowym raporcie uaktualniono zalecenia dotyczące naprawy wciąż zepsutego systemu zdrowia publicznego.
Pięć działań mających na celu naprawę systemu
- Udostępnienie narzędzi w równym stopniu dla wszystkich
Pierwszym działaniem zalecanym przez zespół jest powstrzymanie obecnej pandemii COVID-19 poprzez zapewnienie sprawiedliwego dostępu do narzędzi zdrowotnych, takich jak sprzęt medyczny.
W 2020 r. WHO uruchomiła przełomowy program Akcelerator dostępu do narzędzi COVID-19. Ta globalna współpraca miała na celu przyspieszenie rozwoju, produkcji i sprawiedliwego dostępu do testów, terapii i szczepionek COVID-19. Obecnie powszechnie uznaje się, że akcelerator nie spełnił oczekiwań, jeśli oceniać go pod kątem równości i dostępu. Na przykład, podczas gdy globalny zasięg szczepionki dla pierwszej dawki wynosi 66%, w Afryce wskaźnik ten wynosi 17,8%.
Zespół zaleca przeprowadzenie wszechstronnej i niezależnej oceny akceleratora dostępu do narzędzi COVID-19 z udziałem społeczeństwa obywatelskiego. Celem byłoby wyciągnięcie wniosków i udoskonalenie programu. Eksperci z Afryki powinni wnieść swój wkład, ponieważ kontynent ten najbardziej ucierpiał z powodu nierównego dostępu do produktów medycznych COVID-19, takich jak szybkie testy i szczepionki.
Rządy państw afrykańskich powinny wezwać do wprowadzenia globalnej polityki znoszenia praw własności intelektualnej do testów, terapii i szczepionek COVID-19 oraz wykorzystać ją do zwiększenia krajowego potencjału farmaceutycznego. Powinny również dążyć do stworzenia wstępnie wynegocjowanej platformy, która ułatwiłaby sprawiedliwy i szybki dostęp do produktów medycznych na rynku światowym w sytuacjach kryzysowych.
- Udostępnienie środków finansowych
Drugim zaleceniem jest stworzenie struktury finansowania gotowości, która “angażuje wszystkie kraje i służy im”. Fundusze przeznaczone na gotowość i reagowanie na pandemie, głównie przez państwa grupy G20, były niewystarczające na potrzeby reakcji na epidemię COVID-19. Ich rozdysponowanie było powolne, a niewielka ilość dostępnych środków spowodowała większe zadłużenie krajów o niższych dochodach. W przyszłości międzynarodowe finansowanie pandemii powinno opierać się na zdolności płatniczej i priorytetyzacji potrzeb.
- Wzmocnić WHO
Panel wezwał także do wzmocnienia władzy i finansowania WHO poprzez zwiększenie opłat wnoszonych przez państwa członkowskie. Miałoby to na celu wzmocnienie funkcji WHO w zakresie nadzoru i wykrywania nowych zagrożeń, co pozwoliłoby na wcześniejsze ostrzeganie. Różnice w epidemiologii i skutkach COVID-19 wyraźnie pokazały, że wymogi polityki zdrowotnej w Afryce muszą być określane na podstawie lokalnych wydarzeń i danych, a nie globalnych trendów. Dlatego regionalny organ WHO potrzebuje większego wsparcia, aby móc reagować w sposób odpowiadający afrykańskiemu kontekstowi.
- Poprawa przywództwa politycznego
W raporcie wskazano na brak koordynacji między rządami krajowymi, organami regionalnymi, agencjami ONZ i innymi zainteresowanymi stronami. W zaleceniach wezwano do opracowania deklaracji politycznej ONZ w sprawie gotowości na wypadek pandemii oraz powołania Rady ONZ ds. gotowości na wypadek pandemii. Kraje afrykańskie powinny być reprezentowane w tych organach. Wzmocnienie uprawnień afrykańskiego organu WHO i Unii Afrykańskiej do szybkiego ogłaszania potencjalnych zagrożeń pandemicznych, badania ich i zalecania interwencji bez przeszkód ze strony poszczególnych krajów przyspieszy odpowiednie reakcje.
- Przygotowanie
Raport zawiera kilka sugestii dotyczących przygotowań do następnej pandemii. W skali globalnej zaleca się sformalizowanie okresowego przeglądu powszechnego dostępu do opieki zdrowotnej. Kraje powinny przeprowadzać przejrzyste przeglądy swoich reakcji na epidemię COVID-19 i wyciągać wnioski na przyszłe pandemie.
Jednak projekt COVID-19 wyraźnie pokazał, że obecne wskaźniki gotowości, takie jak status gotowości COVID-19, nie rozróżniają między brakiem gotowości a podatnością na zagrożenia. Afrykę oceniono jako słabo przygotowaną do epidemii COVID-19, ale w rzeczywistości była ona mniej podatna na zachorowania ze względu na wiele czynników, w tym demografię i styl życia na świeżym powietrzu. Dlatego też wskaźniki gotowości powinny zostać zrewidowane, tak aby uwzględniały bardziej kompleksową perspektywę gotowości, podatności i odporności.
Jest mało prawdopodobne, aby następną pandemią był COVID. Świat musi planować działania na wypadek nowych zagrożeń. Ambicją grupy G7 jest zdolność do opracowania w ciągu 100 dni środków biologicznego reagowania na przyszłe zagrożenia pandemiczne. Jednak doświadczenia związane z 10-letnim okresem oczekiwania na leki antyretrowirusowe przeciwko HIV oraz problemy z dostępem do szczepionek przeciwko COVID-19 pokazują, że czas oczekiwania na innowacje z innych kontynentów, które dotrą do Afryki, będzie znacznie dłuższy niż 100 dni. Dlatego kraje afrykańskie muszą wzmocnić swoje podstawowe interwencje w zakresie zdrowia publicznego, które chronią przed wieloma różnymi patogenami.
Reakcja na nową chorobę, na już i tak słabe systemy opieki zdrowotnej w Afryce jeszcze bardziej je osłabiło. Dlatego oprócz zdrowia publicznego, plany gotowości w Afryce muszą koncentrować się na wzmocnieniu i odporności systemów opieki zdrowotnej.
Następna pandemia
Działając zgodnie z zaleceniami panelu, kraje afrykańskie muszą dostosować je do swoich specyficznych słabości systemu opieki zdrowotnej, takich jak zdolność do produkcji środków medycznych w kraju.
Rządy i instytucje afrykańskie muszą także usprawnić procesy zaopatrzenia medycznego i procesy regulacyjne poprzez istniejące już instytucje i struktury regionalne.
Tylko dzięki wprowadzeniu zaleceń w życie, kraje afrykańskie odniosą największe korzyści i uzyskają największe wsparcie ze strony inicjatyw globalnych.
Francisca Mutapi, profesor zdrowia globalnego w dziedzinie infekcji i odporności oraz współdyrektor Akademii Zdrowia Globalnego, Uniwersytet w Edynburgu.
