Kenia
Kenia, państwo w Afryce Wschodniej słynące z malowniczych krajobrazów i rozległych rezerwatów dzikiej przyrody.
Posiada dostęp do wybrzeża Oceanu Indyjskiego, które zapewniało historycznie ważne porty, przez które towary arabskich i azjatyckich kupców trafiały na kontynent przez wiele wieków. Wzdłuż tego wybrzeża, nad którym znajdują się jedne z najlepszych plaż w Afryce, mieszczą się głównie muzułmańskie miasta Suahili, takie jak Mombasa, historyczne centrum, które wniosło wiele do muzycznego i kulinarnego dziedzictwa kraju.
W głębi lądu znajdują się zaludnione wyżyny słynące zarówno z plantacji herbaty, które były podstawą gospodarki w czasach brytyjskiej ery kolonialnej, jak i z różnorodności gatunków zwierząt, w tym lwów, słoni, gepardów, nosorożców i hipopotamów. Zachodnie prowincje Kenii, naznaczone jeziorami i rzekami, są zalesione, podczas gdy niewielka część północy jest pustynna i półpustynna. Różnorodność dzikiej przyrody i panoramiczne krajobrazy przyciągają wielu turystów z Europy i Ameryki Północnej, a turystyka jest ważnym elementem kenijskiej gospodarki.
Stolicą Kenii jest Nairobi, rozległe miasto, które, jak wiele innych afrykańskich metropolii, jest studium kontrastów, z nowoczesnymi drapaczami chmur spoglądającymi na rozległe slumsy w oddali, wiele z nich to schronienie dla uchodźców uciekających przed wojnami domowymi w sąsiednich krajach. Starsze dzielnice, niektóre z nich dobrze prosperujące, są zazwyczaj mieszane etnicznie i dobrze wyposażone w media i inne udogodnienia, podczas gdy namioty i naprędce zmontowane szałasy, które otaczają miasto, są zorganizowane plemiennie, a nawet lokalnie, ponieważ w niektórych przypadkach całe wiejskie wioski przeniosły się do bardziej obiecującego miasta.
stolica: Nairobi
waluta: szyling kenijski
ludność: 47 654 296
czas: UTC+3
Spis treści
Mając długą historię muzycznej i artystycznej ekspresji, Kenia cieszy się bogatą tradycją literatury ustnej i pisanej, w tym wielu baśni, które mówią o cnotach determinacji i wytrwałości, ważnych i szeroko podzielanych wartościach, biorąc pod uwagę doświadczenia kraju podczas walki o niepodległość. Pisarz Kikuyu Ngugi wa Thiong’o, jeden z najbardziej znanych na arenie międzynarodowej autorów z tego kraju, odnosi się do tych kwestii w swoich uwagach dotyczących jednej z postaci folklorystycznych:
Hare będąc małym, słabym, ale pełnym innowacyjnego dowcipu, był naszym bohaterem. Identyfikowaliśmy się z nim, gdy walczył z drapieżnymi zwierzętami, takimi jak lew, lampart i hiena. Jego zwycięstwa były naszymi zwycięstwami i nauczyliśmy się, że pozornie słabi mogą przechytrzyć silnych.
Wiele ludów Kenii jest dobrze znanych, głównie dzięki otwartości brytyjskiej administracji kolonialnej na badania. Antropolodzy i inni badacze społeczni od pokoleń dokumentują życie Masajów, Luhya, Luo, Kalenjin i Kikuyu, by wymienić tylko niektóre grupy. Różnorodność etniczną kraju zwiększają imigranci z Europy i Azji z wielu krajów. Kenijczycy z dumą pielęgnują swoją kulturę i tradycje, ale są również świadomi znaczenia solidarności narodowej; motto “Harambee” (w języku suahili: “Wspólne dążenie”) jest podkreślane przez rząd Kenii od momentu uzyskania niepodległości.
Położenie Kenii
Kenia jest przecięta poziomo przez równik i pionowo przez 38° długości geograficznej wschodniej, graniczy od północy z Sudanem Południowym i Etiopią, od wschodu z Somalią i Oceanem Indyjskim, od południa z Tanzanią, a od zachodu z Jeziorem Wiktorii i Ugandą.
38. południk dzieli Kenię na dwie połówki o uderzającym kontraście. Podczas gdy wschodnia część kraju łagodnie opada ku wybrzeżu pokrytemu koralowcami, zachodnia część wznosi się gwałtownie poprzez serię wzgórz i płaskowyżów do Wschodniej Doliny Ryftowej, znanej w Kenii jako Ryft Centralny. Na zachód od ryftu znajduje się płaskowyż nachylony w kierunku zachodnim, którego najniższą część zajmuje Jezioro Wiktorii. W tych podstawowych ramach Kenia dzieli się na następujące regiony geograficzne: dorzecze Jeziora Wiktorii, dolinę ryftową i związane z nią wyżyny, przedpola wschodniego płaskowyżu, półpustynne i jałowe obszary na północy i południu oraz wybrzeże.
Basen Jeziora Wiktorii jest częścią płaskowyżu wznoszącego się na wschód od brzegu jeziora do wyżyny Rift. Dolna część, tworząca właściwy basen jeziora, jest sama w sobie obszarem płaskowyżu leżącym między 900 a 1200 metrów nad poziomem morza. Pofałdowane tereny trawiaste tego płaskowyżu są przecięte prawie na pół przez Równinę Kano, w której ramię jeziora znane jako Zatoka Winam (Zatoka Kavirondo) rozciąga się na wschód na 80 km. Równina Kano łączy się na północy i południu z wyżynami charakteryzującymi się licznymi wygasłymi wulkanami. Należą do nich Mount Elgon, wznoszący się na 4 321 metrów na granicy z Ugandą na skrajnej północy kotliny.
Dolina Rift dzieli region wyżynny na dwie części: Mau Escarpment na zachodzie i Aberdare Range na wschodzie. Sama dolina ma szerokość od 50 do 130 km, a jej dno wznosi się od około 450 metrów na północy wokół jeziora Turkana (jezioro Rudolfa) do ponad 2100 metrów nad jeziorem Naivasha, ale następnie spada do 600 metrów na granicy z Tanzanią na południu. Podłoże Rift jest zajęte przez łańcuch płytkich jezior rozdzielonych przez wygasłe wulkany. Jezioro Naivasha jest największym z nich; inne to jeziora Magadi, Nakuru, Bogoria i Baringo. Na zachód od doliny rozciąga się zróżnicowany obszar wyżynny od grubego bloku lawy kompleksu Mau Escarpment-Mount Tinderet na północ do Płaskowyżu Uasin Gishu. Na wschód od Rift wznosi się pasmo Aberdare Range, które sięga prawie 3 000 metrów. Wschodnie wyżyny rozciągają się od Wzgórz Ngong i wyżyn graniczących z Tanzanią na północ do Skarpy Laikipia. Dalej na wschód są one połączone przez siodło Nyeri do Mount Kenya, najwyższy szczyt kraju, o wysokości 5199 metrów. Rzeźba obu wyżyn jest złożona i obejmuje równiny, głębokie doliny i góry. Ważny w historycznym i gospodarczym rozwoju Kenii, region ten był centrum osadnictwa europejskiego.
Wschodnie przedgórza płaskowyżu, położone tuż na wschód od wyżyny Rift, stanowią rozległy płaskowyż starożytnych skał, łagodnie opadający ku równinie przybrzeżnej. Są one regionem rozproszonych wzgórz i uderzających formacji wyniesionych, z których najbardziej widoczne są wzgórza Taita, Kasigau, Machakos i Kitui. Wzgórza te, zawierające obszar o korzystniejszym klimacie, otoczone są regionami historycznie narażonymi na głód.
Półsuche i jałowe obszary na północy i północnym wschodzie są częścią rozległego regionu rozciągającego się od granicy z Ugandą przez jezioro Rudolfa do obszaru płaskowyżu między wyżyną etiopską i kenijską. (Obszar od jeziora Magadi na południe, choć nie tak suchy, ma te same cechy). Chociaż pokrywa drzewna i trawiasta jest tam skąpa, obszary prawdziwej pustyni ograniczają się do Pustyni Chalbi na wschód od Jeziora Rudolfa. Przemieszczanie się ludzi i zwierząt gospodarskich jest ściśle ograniczone przez dostępność wody.
Nizina nadbrzeżna, która biegnie przez około 400 km wzdłuż Oceanu Indyjskiego, jest wąskim pasem o szerokości zaledwie około 16 km na południu, ale na nizinach rzeki Tana na północy rozszerza się do około 160 km. Dalej na północny wschód łączy się z nizinami Somalii. Do doskonałych naturalnych portów należy ten w Mombasie, który jest jednym z najlepszych w Afryce Wschodniej.
Drenaż
Model odwadniania Kenii powstał, gdy w zachodnio-środkowej części kraju powstała duża owalna kopuła skalna, która utworzyła Ryft Centralny. Kopuła ta stworzyła pierwotny dział wodny, z którego rzeki odprowadzały wodę na wschód do Oceanu Indyjskiego i na zachód do systemu rzeki Kongo i Oceanu Atlantyckiego. Wciąż według tego pradawnego schematu płyną rzeki Tana i Galana, które wznoszą się na wschodnich wyżynach i płyną mniej więcej na południowy wschód do Oceanu Indyjskiego. Na zachód od Ryftu Centralnego główne strumienie spływają do Jeziora Wiktorii. Należą do nich rzeki Nzoia, Yala, Mara i Nyando. Pomiędzy systemami wschodnim i zachodnim, ryftowanie skorupy kopuły stworzyło złożony wzór wewnętrznych strumieni, które zasilają główne jeziora.
Nie ma tu większych basenów wód gruntowych, a poza rzeką Tana większość rzek w Kenii jest krótka i często zanika w porze suchej. Jezioro Wiktorii, o powierzchni 69 484 km kwadratowych, jest największym jeziorem w Afryce, drugim co do wielkości zbiornikiem słodkiej wody na świecie i głównym zbiornikiem rzeki Nil. Jezioro Rudolfa, 240 km długości i 30 km szerokości, jest największym z jezior Doliny Ryftowej. Inne jeziora są raczej małe, a ich powierzchnie ulegają znacznym wahaniom.
Gleba
W basenie Jeziora Wiktorii osady lawowe wytworzyły żyzne i piaszczysto-gliniaste gleby na płaskowyżach na północ i południe od Zatoki Winam, podczas gdy wulkaniczny stos góry Elgon wytwarza bardzo żyzne gleby wulkaniczne dobrze znane z produkcji kawy i herbaty. Dolina Ryftowa i związane z nią wyżyny składają się z żyznych ciemnobrązowych iłów rozwiniętych na młodszych osadach wulkanicznych.
Najbardziej rozpowszechnione w Kenii są jednak piaszczyste gleby półsuchych regionów między wybrzeżem a wyżyną ryftową. Na północ od niej znajdują się rozległe obszary pokryte czerwonymi, pustynnymi glebami, głównie piaszczystymi iłami. Gleby Kenii podlegają powszechnej erozji, głównie z powodu braku pokrywy leśnej; nadmierny wypas i uprawa, zwłaszcza w regionach suchych i półsuchych, również przyczyniają się do utraty gleby.
Klimat Kenii
Sezonowe zmiany klimatyczne są kontrolowane przez wielkoskalowe układy ciśnienia zachodniego Oceanu Indyjskiego i przyległych lądów. Od grudnia do marca na północ od równika przeważają wiatry północno-wschodnie, a na południe od niego południowo-wschodnie. Miesiące te są dość suche, choć lokalnie mogą wystąpić opady deszczu. Pora deszczowa trwa od końca marca do maja, przy czym na obu półkulach powietrze napływa ze wschodu. Od czerwca do sierpnia opady są niewielkie, a na północ od równika przeważają wiatry południowo-zachodnie, a na południu południowo-wschodnie.
W basenie Jeziora Wiktorii roczne opady wahają się od 1000 mm wokół brzegu jeziora do ponad 1800 mm w wyższych partiach wschodnich. Brzeg jeziora ma doskonały potencjał rolniczy, ponieważ może spodziewać się opadów o wysokości od 500 do 900 mm. Dzienne maksymalne temperatury wahają się od 27 °C w lipcu do 32 °C w październiku i lutym.
W dolinie średnie temperatury spadają od około 29 °C na północy do nieco ponad 16 °C wokół jezior Nakuru i Naivasha na południu. Na przyległych wyżynach temperatury są na ogół umiarkowane, a średnie temperatury wahają się między 13 a 18 °C. Dno Doliny Ryftowej jest zazwyczaj suche, podczas gdy obszary wyżynne otrzymują ponad 760 mm deszczu rocznie. Cykliczne opady i żyzne gleby Skarpy Mau stanowią podstawę dobrze prosperującego sektora rolniczego.
We wschodnim regionie płaskowyżu roczne opady na większości obszarów wynoszą średnio od 500 do 760 mm, choć rolnictwo jest utrudnione przez bardzo zmienne opady. Półsuche i jałowe regiony północnej, północno-wschodniej i południowej Kenii charakteryzują się wysokimi temperaturami, ale bardzo nieregularnymi opadami. W większości miejsc średnie temperatury wynoszą 29 °C lub więcej, podczas gdy roczne opady wynoszą tylko około 250 mm na północy i mniej niż 500 mm na południu.
W większości części wybrzeża średnie temperatury przekraczają 27 °C, a wilgotność względna jest wysoka przez cały rok. Od wilgotnego wybrzeża, gdzie roczne opady wynoszą od 760 do 1270 mm, opady zmniejszają się na zachód do około 500 mm rocznie. Tylko na południowym wybrzeżu opady są na tyle pewne, że można je wykorzystać do stworzenia dobrze prosperującego rolnictwa.
Życie roślinne
Na wyżynach pomiędzy wysokością 2100 a 2700 metrów charakterystyczny krajobraz składa się z płatów wiecznie zielonego lasu oddzielonych szerokimi pasami krótkiej trawy. Tam, gdzie las przetrwał ingerencję człowieka, zawiera cenne gospodarczo drzewa, takie jak cedr i odmiany podo. Powyżej lasu, strefa bambusów rozciąga się do około 3.000 metrów, poza którą znajdują się górskie wrzosowiska, na których występują wrzosowiska drzewiaste, podagrycznik (drzewo fundamentowe z rodzaju Senecio) i lobelia olbrzymia (szeroko rozpowszechniona roślina zielna). Na wschód i zachód od wyżyn lasy ustępują miejsca niskim drzewom rozrzuconym wśród równomiernej pokrywy krótkich traw.
W regionach półpustynnych, położonych poniżej 900 metrów, rosną baobaby. W jeszcze bardziej suchych obszarach na północy występują pustynne zarośla, odsłaniające gołą ziemię. Roślinność regionu przybrzeżnego to przede wszystkim sawanna z płatami resztek lasów. Podczas gdy na północnym wybrzeżu nadal występują resztki lasów, na południu wieki ludzkiej okupacji praktycznie je zniszczyły. W celu spowolnienia procesów wylesiania i pustynnienia, Ruch Zielonego Pasa, organizacja założona w 1977 roku przez ekologa Wangari Maathai (laureata Pokojowej Nagrody Nobla z 2004 roku), zasadziła około 30 milionów drzew do początku XXI wieku.
Życie zwierzęce
Prawie jedna trzecia Kenii, w szczególności regiony zachodnie i pas przybrzeżny, jest zaatakowana przez muchy tsetse i komary, które są odpowiedzialne za rozprzestrzenianie się, odpowiednio, śpiączki i malarii.
Obfita populacja dzikich zwierząt w Kenii żyje głównie poza licznymi parkami narodowymi i rezerwatami. Pawiany i zebry można spotkać na przykład wzdłuż autostrady Nairobi-Nakuru, w pobliżu osiedli ludzkich i ośrodków miejskich. Wywołuje to konflikty między ludźmi a zwierzętami, które czasami udaje się rozwiązać poprzez przeniesienie zwierząt na obszary, gdzie populacja ludzka jest mniej gęsta. W celu złagodzenia problemu, w połowie lat 90-tych Kenya Wildlife Service wprowadziła program “parks beyond parks”. Plan ten próbował wciągnąć lokalne społeczności w zarządzanie i dystrybucję dochodów pochodzących z dzikich zwierząt w okolicy, dzięki czemu ludzie stali się bardziej tolerancyjni wobec ich obecności. Program odniósł pewien sukces, a dzięki zaangażowaniu społeczności zmniejszyły się przypadki kłusownictwa w parkach narodowych i rezerwatach.
Istnieje ścisły związek między roślinnością każdego regionu a zróżnicowaniem i rozmieszczeniem jego dzikich zwierząt. W górskich lasach deszczowych żyje wiele dużych ssaków, wśród których dominują słonie i nosorożce, chociaż liczebność obu gatunków została znacznie zmniejszona z powodu kłusownictwa i wylesiania. W strefie bambusowej występują odmiany duikera (rodzaj ssaków z podrodziny antylop w obrębie rodziny wołowatych) i niektóre gatunki ptaków. Wysokie drapieżniki obejmują lwy, lamparty i żbiki.
Najbardziej płodne populacje zwierząt znajdują się na rozległych łąkach pomiędzy strefą leśną a niżej położonymi obszarami, głównie odmiany kopytnych, takich jak harpia, gnu, zebra i gazela. Inne to kaczki wodne, impale, elandy, guźce i bawoły. Żerują na nich lwy, hieny, lamparty, gepardy i dzikie psy. Bez ingerencji ludzkiej w lasy, życie ptaków jest tam znacznie bogatsze, a jeziora i rzeki są zamieszkane przez roje ryb, a czasami przez hipopotamy i krokodyle. Ogromną liczbę flamingów – jedną z największych populacji na świecie – można znaleźć w Wielkiej Dolinie Ryftowej w Kenii nad jeziorem Bogoria, jeziorem sodowym (które charakteryzuje się wysokim zasoleniem i zasadowością).
W ciernistych zaroślach i zaroślach jałowych regionów żyją słonie, nosorożce, lwy, lamparty, żyrafy, gerenuk, impale, dik-dik i różne rodzaje kudu; antylopy suni, bawoły i słonie występują w lasach przybrzeżnych. Hipopotamy, krokodyle i wiele odmian ryb znajdują się w dużych rzekach, podczas gdy wody przybrzeżne zawierają obfite życie morskie, w tym ryby motylkowe, skalary, dorsze skalne, barakudy i langusty.
Ludność Kenii
Grupy etniczne i języki
Afrykańskie ludy Kenii, które stanowią praktycznie całą populację, dzielą się na trzy grupy językowe: Bantu, nilo-saharyjskie i afro-azjatyckie. Bantu jest zdecydowanie najliczniejsza, a jej użytkownicy skupiają się głównie w południowej trzeciej części kraju. Ludy Kikuyu, Kamba, Meru i Nyika zajmują żyzne wyżyny Centralnego Ryftu, podczas gdy Luhya i Gusii zamieszkują basen Jeziora Wiktorii.
Kolejną co do wielkości grupą jest Nilo-Saharan – reprezentowana przez języki Kalenjin, Luo, Maasai, Samburu i Turkana. Wiejscy Luo zamieszkują niższe partie zachodniego płaskowyżu, a Kalenjin zajmują jego wyższe partie.
Masajowie są pasterskimi koczownikami w południowym regionie graniczącym z Tanzanią, a spokrewnieni z nimi Samburu i Turkana zamieszkują jałowy północny zachód.
Ludy afroazjatyckie, które zamieszkują jałowe i półpustynne regiony na północy i północnym wschodzie, stanowią jedynie niewielką część populacji Kenii. Są one podzielone na Somalijczyków, graniczących z Somalią, i Oromo, graniczących z Etiopią; obie grupy prowadzą pasterski tryb życia na obszarach, które są narażone na głód, suszę i pustynnienie. Innym ludem afroazjatyckim są Burji, z których część wywodzi się z robotników sprowadzonych z Etiopii w latach 30. ubiegłego wieku do budowy dróg w północnej Kenii.
Oprócz ludności afrykańskiej, w Kenii mieszkają grupy, które wyemigrowały tam podczas brytyjskich rządów kolonialnych. Ludzie z Indii i Pakistanu zaczęli przybywać w XIX wieku, choć wielu z nich wyjechało po uzyskaniu niepodległości. Znaczna liczba pozostała w obszarach miejskich, takich jak Kisumu, Mombasa i Nairobi, gdzie zajmuje się różnymi rodzajami działalności gospodarczej. Europejscy Kenijczycy, głównie pochodzenia brytyjskiego, są pozostałością po ludności kolonialnej. Ich liczba była kiedyś znacznie większa, ale większość wyemigrowała po uzyskaniu niepodległości do Afryki Południowej, Europy i innych krajów. Ci, którzy pozostali, mieszkają w dużych ośrodkach miejskich: Mombasie i Nairobi.
Wzdłuż wybrzeża mieszkają Suahili (w większości pochodzą z małżeństw Arabów i Afrykanów). Arabowie wprowadzili do Kenii islam, gdy około VIII wieku n.e. przybyli na te tereny z Półwyspu Arabskiego. Chociaż w Kenii używa się wielu różnych języków, lingua franca jest suahili. Ten uniwersalny język, który rozwinął się wzdłuż wybrzeża z elementów lokalnych języków Bantu, arabskiego, perskiego, portugalskiego, hindi i angielskiego, jest językiem lokalnego handlu i jest również używany (wraz z angielskim) jako język urzędowy w kenijskim organie ustawodawczym, Zgromadzeniu Narodowym i sądach.
Religia
Wolność wyznania jest gwarantowana przez konstytucję. Ponad cztery piąte mieszkańców to chrześcijanie, uczęszczający głównie do kościołów protestanckich lub rzymskokatolickich. Chrześcijaństwo po raz pierwszy dotarło do Kenii w XV wieku za pośrednictwem Portugalczyków, ale kontakt ten zakończył się w XVII wieku. Chrześcijaństwo odrodziło się pod koniec XIX wieku i szybko się rozprzestrzeniło. Afrykańskie tradycyjne religie mają koncepcję najwyższej istoty, która jest znana pod różnymi imionami. Powstało wiele wyznań synkretycznych, w których wyznawcy zapożyczają z tradycji chrześcijańskich i afrykańskich praktyk religijnych. Liczne są kościoły niezależne; jeden z nich, Maria Legio of Africa, jest zdominowany przez lud Luo. Muzułmanie stanowią znaczną mniejszość i obejmują zarówno sunnitów, jak i szyitów. Istnieją również niewielkie populacje Żydów, Dżinów, Sikhów i Bahaistów. W odległych rejonach chrześcijańskie stacje misyjne oferują zaplecze edukacyjne i medyczne, a także religijne.
Osadnictwo
Większość ludności Kenii to ludność wiejska, żyjąca w rozproszonych osadach, których położenie i koncentracja zależą w dużej mierze od warunków klimatycznych i glebowych. Przed kolonizacją europejską nie istniały praktycznie żadne wsie ani miasta, z wyjątkiem wybrzeża, a urbanizacja ograniczała się do wiosek rybackich, arabskich portów handlowych i miast, do których przybywały łodzie z Półwyspu Arabskiego i Azji. Współczesne miasta Mombasa, Lamu i Malindi należały do istniejących wcześniej obszarów miejskich, które zostały rozbudowane w okresie kolonialnym. Nairobi, (pierwotnie był to wodopój Masajów) stało się ważne ze względu na połączenie z koleją, która przebiegała przez ten obszar na początku XX wieku. Inne miasta, takie jak Eldoret, Embu, Kisumu i Nakuru, zostały założone przez Europejczyków jako centra administracyjne, stacje misyjne i rynki.
Migracja z obszarów wiejskich do miast przyspieszyła od czasu uzyskania niepodległości, pobudzona większym rozwojem gospodarczym w obszarach miejskich. Pod koniec lat 60. około jedna dziesiąta populacji kraju żyła w obszarach miejskich liczących 1000 lub więcej osób; na przełomie XXI wieku liczba ta wzrosła ponad dwukrotnie. Największym miastem nadmorskim jest Mombasa, natomiast w głębi kraju większość Kenijczyków mieszka w stolicy, Nairobi. Napływ ludności stanowi duże obciążenie dla świadczenia takich usług jak edukacja, opieka zdrowotna i sanitarna, woda i elektryczność.
Tendencje demograficzne
Przyspieszony wzrost liczby ludności Kenii od początku lat 60 do początku lat 80 poważnie ograniczył rozwój społeczny i gospodarczy kraju. W pierwszym kwartale XX wieku całkowita liczba ludności wynosiła mniej niż cztery miliony, głównie z powodu głodu, wojen i chorób. Pod koniec lat 40. liczba ludności wzrosła do ponad pięciu milionów, a w momencie uzyskania niepodległości w 1963 r. wynosiła ponad osiem milionów i szybko rosła. W połowie lat 80. liczba ludności przekroczyła 20 milionów, po czym tempo wzrostu zaczęło gwałtownie spadać. Mimo to na początku XXI wieku tempo przyrostu naturalnego nadal było powyżej średniej światowej. Ponieważ około dwie trzecie Kenijczyków było w wieku poniżej 30 lat, można było oczekiwać, że ponadprzeciętne tempo wzrostu utrzyma się jeszcze przez jakiś czas. Skutkiem związanym z taką eksplozją populacji były ograniczone możliwości zatrudnienia, rosnące koszty edukacji, usług zdrowotnych i importu żywności oraz niemożność wygenerowania środków na budowę mieszkań zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich.
Najważniejszymi przyczynami gwałtownego wzrostu populacji kraju był gwałtowny spadek śmiertelności – zwłaszcza niemowląt – oraz tradycyjne preferencje dla rodzin wielodzietnych. Wolniejszy wzrost populacji pod koniec XX i na początku XXI wieku nastąpił po części dlatego, że wskaźniki płodności i urodzeń były niższe, ale także dlatego, że rosła liczba zgonów z powodu AIDS. Na początku XXI wieku średnia długość życia w Kenii była poniżej średniej światowej.
Gospodarka
Od uzyskania niepodległości w 1963 r. gospodarka Kenii obejmuje zarówno przedsiębiorstwa prywatne, jak i państwowe. Większość biznesu w kraju jest w rękach prywatnych (z dużym udziałem inwestycji zagranicznych), ale rząd również kształtuje rozwój gospodarczy kraju poprzez różne uprawnienia regulacyjne i “parapaństwa”, czyli przedsiębiorstwa, które częściowo lub w całości są jego własnością. Celem tej polityki jest osiągnięcie wzrostu gospodarczego i stabilności, generowanie zatrudnienia i maksymalizacja dochodów zagranicznych poprzez osiągnięcie wysokiego poziomu eksportu rolnego przy jednoczesnym zastąpieniu towarów produkowanych w kraju tymi, które były importowane. Przez dekadę po uzyskaniu niepodległości polityka ta była bardzo obiecująca, ponieważ rosnące płace, zatrudnienie i dochody rządowe zapewniły środki na rozwój służby zdrowia, edukacji, transportu i komunikacji. Jednak problemy, które pojawiły się wraz ze wzrostem światowych cen ropy w 1973 r., zostały spotęgowane przez okresowe susze i przyspieszony wzrost populacji, a gospodarka Kenii nie była w stanie utrzymać korzystnego bilansu handlowego, jednocześnie rozwiązując problemy chronicznego ubóstwa i rosnącego bezrobocia.
Zdolność kraju do uprzemysłowienia została ograniczona między innymi przez ograniczoną krajową siłę nabywczą, kurczące się budżety rządowe, zwiększone zadłużenie zewnętrzne i wewnętrzne, słabą infrastrukturę oraz masową korupcję i złe zarządzanie w rządzie.
W celu zmniejszenia zależności od niestabilnych rynków rolnych, Kenia próbowała zdywersyfikować swój eksport w ostatniej dekadzie XX wieku, dodając produkty ogrodnicze, odzież, cement, sodę kalcynowaną i fluoryt. Kraj uczynił również priorytetem eksport towarów przemysłowych, takich jak papier i pojazdy. Krajowe ograniczenia na import były jednak usuwane powoli, a polityka ta odniosła tylko częściowy sukces. Gospodarka Kenii, która nie rozwijała się w stałym tempie w ciągu ostatnich dwóch dekad XX wieku, nadal była zdominowana przez rynek zewnętrzny; turystyka i eksport rolny były nadal głównym źródłem wymiany zagranicznej dla kraju na początku XXI wieku.
Rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo
Rolnictwo odgrywa ważną rolę w gospodarce Kenii. Chociaż jego udział w produkcie krajowym brutto (PKB) zmniejszył się – z ponad dwóch piątych w 1964 r. do mniej niż jednej piątej na początku XXI w. – rolnictwo zaopatruje sektor produkcyjny w surowce i generuje dochody podatkowe oraz wymianę zagraniczną, które wspierają resztę gospodarki. Ponadto zatrudnia większość ludności.
W pierwszych latach po uzyskaniu niepodległości rząd starał się dokonać redystrybucji ziemi, na której produkowana była większość eksportu rolnego. Chociaż obecnie istnieją tysiące dużych gospodarstw, rancz i plantacji, większość gospodarstw jest mniejsza niż pięć akrów.
Herbata i świeże kwiaty są głównymi źródłami dochodów dewizowych. Sizal, bawełna, owoce i warzywa są również ważnymi uprawami pieniężnymi. Kawa, która w przeszłości była ważnym źródłem dochodów dewizowych, nadal ma wpływ na gospodarkę, ale jej znaczenie i dochody zaczęły spadać w latach 90-tych, częściowo z powodu niestabilności rynku i deregulacji. Kenia dostarcza większość pyrethrum (kwiatu używanego do produkcji niesyntetycznego pestycydu pyretryny) na rynek światowy; popyt na ten produkt zmienia się w zależności od poziomu zainteresowania w Stanach Zjednoczonych, które są największym konsumentem tego towaru. Krajowe zarządy, które kontrolowały kluczowe uprawy eksportowe, takie jak kawa, herbata i bawełna, zostały zderegulowane na początku lat 90.
Główne uprawy przeznaczone do konsumpcji krajowej to kukurydza (maize) i pszenica. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych trzcina cukrowa była uprawą eksportową, ale w latach dziewięćdziesiątych popyt krajowy przekroczył podaż i trzeba było ją importować. Zwierzęta gospodarskie (w tym bydło i kozy) są hodowane, a produkty mleczne są produkowane głównie na potrzeby krajowe, a rząd utrzymuje rezerwy takich towarów jak chude mleko w proszku, ser i masło. Nadwyżki zwierząt i produktów mlecznych są eksportowane.
Pomimo znaczenia rolnictwa dla dobrobytu gospodarczego kraju, brak wody, infrastruktury i gruntów ornych (mniej niż jedna dziesiąta Kenii może być wykorzystywana do celów rolniczych) poważnie ogranicza dalszy rozwój. Chociaż rząd podjął wysiłki w celu zwiększenia nawadniania, szacuje się, że zagospodarowano jedynie jedną piątą do jednej czwartej potencjalnie nawadnianego obszaru.
Lasy zajmują jedynie niewielką część terenu, ale są niezwykle ważne dla gospodarki krajowej. Większość obszaru rezerw leśnych to zalesione krzewy, bambusy i trawy; reszta składa się z zasadzonych drzew miękkich, które obecnie wspierają krajowy przemysł papierniczy. Lasy są niezbędne dla zachowania kenijskich zasobów glebowych i wodnych, ale są coraz bardziej zagrożone przez szybko rosnącą populację, która stale domaga się więcej paliwa i obszarów osadniczych. Jako paliwo, drewno jest używane głównie do gotowania w domu, ale wylesianie zagraża jego dostawom. Zainicjowano program sadzenia drzew w celu uprawy szybko dojrzewających gatunków rodzimych i egzotycznych w ekologicznie odpowiednich obszarach.
Ryby i produkty morskie stanowią niewielką, ale rosnącą część gospodarki Kenii i mają znaczenie lokalne. Ryby słodkowodne z jezior Wiktorii i Rudolfa stanowią większość połowów. Wkraczający na powierzchnię Jeziora Wiktorii hiacynt wodny zagroził temu rybołówstwu w latach 90-tych, choć uciążliwości tej przeciwdziałano za pomocą kilku strategii, w tym wprowadzenia do środowiska chwastów. Większość chwastów została skutecznie wyeliminowana, choć pozostaje potencjał ich odrodzenia.
Zasoby i siła
Soda kalcynowana (używana w produkcji szkła) jest najcenniejszym minerałem eksportowym Kenii i jest wydobywana nad jeziorem Magadi w dolinie Riftu. Złoża wapienia na wybrzeżu i w głębi kraju są wykorzystywane do produkcji cementu i w rolnictwie. Ważne są również wermikulit, złoto, rubiny, topazy i sól, a także fluoryt (znany również jako fluoryt i używany w metalurgii), który jest wydobywany wzdłuż rzeki Kerio na północy. Złoża piasków zawierających tytan i cyrkon zostały znalezione w wielu miejscach na północny wschód od Mombasy i na południe od miasta. Poszukiwania ropy naftowej zakończyły się jak dotąd niewielkim sukcesem.
Rozwój gospodarczy Kenii jest związany z jej zdolnością do poprawy zasobów energetycznych. Od czasu uzyskania niepodległości nacisk kładzie się na produkcję energii wodnej, ale dostęp do energii jest ograniczony na obszarach wiejskich, ponieważ większość energii elektrycznej zużywają dwa główne ośrodki miejskie – Nairobi i Mombasa. Elektrownie wodne znajdują się na rzekach Tana i Turkwel. Od początku lat 80-tych XX wieku do wytwarzania energii elektrycznej wykorzystuje się zasoby geotermalne w dolinie Riftu, które zaspokajają znaczną część całkowitego zapotrzebowania Nairobi. Podczas gdy rozbudowa mocy wytwórczych trwała dzięki dotacjom z Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego, pod koniec XX wieku w północno-zachodniej części kraju wystąpiła poważna susza. Doprowadziło to do przerw w dostawie prądu, które trwały do początku XXI wieku.
Produkcja
Kenia jest najbardziej rozwiniętym przemysłowo krajem Afryki Wschodniej, ale nie osiągnęła jeszcze wyników na miarę swojego potencjału. Produkcja opiera się w dużej mierze na przetwarzaniu towarów importowanych, chociaż rząd wspiera rozwój przemysłów zorientowanych na eksport. Główne gałęzie przemysłu to przetwórstwo rolne, wydawnictwa i drukarnie, produkcja tekstyliów i odzieży, cementu, opon, baterii, papieru, ceramiki i wyrobów skórzanych. Zakłady montażowe, które wykorzystują importowane części, produkują różne rodzaje pojazdów użytkowych i osobowych, a nawet eksportują niewielkie ilości do innych krajów afrykańskich, takich jak Uganda, Tanzania, Rwanda i Burundi.
Przetwarzanie stali na reeksport i dla przemysłu budowlanego jest rozwijającym się sektorem, z około tuzinem działających hut. Przemysł naftowy, który został zderegulowany w 1994 r., produkuje olej napędowy i paliwo lotnicze z importowanej ropy naftowej w rafinerii w pobliżu Mombasy i stanowi główne źródło dewiz.
Finanse i handel
Państwowy Bank Centralny Kenii, utworzony na mocy ustawy w 1966 r., reguluje podaż pieniądza (jednostką monetarną jest szyling kenijski), pomaga w rozwoju systemu monetarnego, kredytowego i bankowego, działa jako bankier i doradca finansowy rządu oraz udziela pożyczek krótkoterminowych lub sezonowych. W Kenii istnieje również duża liczba banków komercyjnych, handlowych i zagranicznych. Giełda papierów wartościowych w Nairobi, założona w 1954 r., jest jedną z największych w Afryce Subsaharyjskiej.
Produkty rolne, takie jak herbata, świeże kwiaty, owoce i warzywa oraz kawa, stanowią największą część kenijskiego eksportu. Pozostała część eksportu to produkty naftowe, cement, skóry i soda kalcynowana. Import obejmuje maszyny i urządzenia transportowe, produkty chemiczne, ropę naftową i produkty naftowe oraz żywność i napoje. Do głównych partnerów handlowych Kenii należą Indie, Chiny, Uganda i Tanzania. Kenia jest członkiem Unii Celnej Wspólnoty Wschodnioafrykańskiej.
Usługi
Kenia jest domem dla jednych z najrzadszych i najciekawszych gatunków dzikiej przyrody na świecie. Z tego powodu turystyka jest jednym z głównych źródeł wymiany zagranicznej kraju, a odwiedzający pochodzą głównie z krajów Unii Europejskiej. Turystyka obraca się wokół podstawowych ram parków narodowych, rezerwatów, gdzie można cieszyć się szeroką gamą zwierząt i atrakcji kulturowych. Liczba turystów zaczęła się zmieniać z roku na rok na początku lat 90-tych, jednak po okresie niepokojów politycznych i ataków na turystów, i ponownie na początku lat 2000, ze względu na zagrożenie terroryzmem.
Praca i podatki
Po rolnictwie, kolejnymi największymi sektorami zatrudnienia są branże związane z handlem i usługami. Kobiety wykonują większość prac w rolnictwie, ale w dużej mierze uczestniczą w nieformalnym sektorze gospodarki. Centralna Organizacja Związków Zawodowych została założona w 1965 roku. Wiele zawodów jest zrzeszonych w związkach zawodowych, w tym pracownicy przemysłu metalowego, piloci linii lotniczych, pracownicy polowań i safari, dżokeje i pracownicy zakładów, dziennikarze i pracownicy przemysłu tekstylnego. Dochody rządu pochodzą z podatków od dochodów i zysków oraz od towarów i usług, z akcyzy i z podatku od wartości dodanej.
Transport i telekomunikacja
Infrastruktura transportowa, która rozwinęła się zarówno przed, jak i po uzyskaniu niepodległości, pozwoliła Kenii na powstanie sprawnego państwa. Drogi stały się głównym łącznikiem między obszarami miejskimi a wiejskimi, chociaż zostały rozwinięte w czasach kolonialnych jako pomocnicze w stosunku do linii kolejowej biegnącej z Mombasy do zachodnich części kraju. Po uzyskaniu niepodległości intensywnie użytkowane drogi główne zostały zmodernizowane z gruntowych na bitumiczne i żwirowe. Wraz z rozbudową tej sieci gwałtownie wzrósł ruch towarowy w obrębie Kenii, a także do Tanzanii, Ugandy, Sudanu (w tym dzisiejszego Sudanu Południowego) i Etiopii. Duży ruch poważnie uszkodził kenijskie drogi, co wymagało kosztownych napraw.
Koleje, drugi po drogach najważniejszy środek transportu, są obsługiwane przez Kenya Railways. Główna linia biegnie na północny zachód od Mombasy przez Nairobi, Nakuru i Eldoret do granicy z Ugandą. Główne linie odgałęziające biegną z Nakuru do Kisumu nad Jeziorem Wiktorii oraz z Nairobi do Nanyuki w pobliżu Góry Kenii, a kolejna biegnie do Tanzanii.
Prywatyzacja Kenya Railways rozpoczęła się na początku XXI wieku i podjęto wysiłki, aby uczynić koleje bardziej konkurencyjnymi na rynku przewozów towarowych. Usługi pasażerskie stanowią bardzo mały udział w działalności kolei.
Strategiczne położenie Kenii na zachodnim wybrzeżu Oceanu Indyjskiego, z łatwymi połączeniami z różnymi częściami Afryki, Bliskiego Wschodu i Azji, znacznie zwiększyło rolę międzynarodowych portów lotniczych w Nairobi i Mombasie. Kolejne międzynarodowe lotnisko znajduje się w Eldoret. Istnieją lotniska krajowe w Kisumu i Malindi oraz wiele mniejszych lotnisk na terenie całego kraju. Kenya Airways, założone w 1977 roku, sprywatyzowały swoją działalność i kontrolę finansową w 1996 roku.
Mombasa, główny port kraju, obsługuje większość ruchu importowego i eksportowego nie tylko Kenii, ale także Burundi, Rwandy, Ugandy i wschodniej części Demokratycznej Republiki Konga. Porty Lamu i Malindi obsługują głównie handel przybrzeżny i rybołówstwo.
Usługi telefoniczne znacznie się rozwinęły od wczesnych lat 80-tych, ale chociaż liczba telefonów wzrosła ponad dwukrotnie w latach 1984-1995, zdecydowana większość ludności nadal nie ma dostępu do lokalnych linii telefonicznych. Na przełomie wieków szybko rozwijały się usługi telefonii komórkowej, a także dostęp do Internetu – w połowie XXI wieku kraj ten miał jedną z największych liczb użytkowników Internetu w Afryce Subsaharyjskiej. Podobnie jak inne branże w Kenii, na początku XXI wieku telekomunikacja była prywatyzowana.
Rząd i społeczeństwo
Ramy konstytucyjne i tło historyczne
Kenia uzyskała niepodległość 12 grudnia 1963 r. na mocy konstytucji, która stawiała premiera na czele gabinetu wybieranego przez dwuizbowe Zgromadzenie Narodowe. Znaczną władzę przyznano zgromadzeniom wybieranym w każdym z regionów kraju, a także dopuszczono wielopartyjność. Począwszy od wczesnych lat 60-tych, seria zmian zniosła zgromadzenia regionalne na rzecz komisji prowincjonalnych powoływanych przez rząd krajowy, uczyniła Zgromadzenie Narodowe ciałem jednoizbowym, ogłosiła Kenijską Afrykańską Unię Narodową (KANU) jedyną legalną partią polityczną i zastąpiła premiera prezydentem wykonawczym, który miał prawo odwołać prokuratora generalnego i sędziów wyższego szczebla. Efektem tych zmian było ustanowienie rządu centralnego – w szczególności prezydentury – jako głównego ośrodka władzy politycznej w kraju. Chociaż konstytucja gwarantowała szereg praw, takich jak wolność słowa, zgromadzeń i kultu, pozwalała również prezydentowi na zatrzymywanie bez procesu osób, które zostały uznane za zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego.
Reformy konstytucyjne pozwoliły na ponowne wprowadzenie polityki wielopartyjnej w 1991 roku i przyznały większą swobodę partiom politycznym przed wyborami w grudniu 1997 roku. W 2008 r., w następstwie spornych wyborów prezydenckich z grudnia 2007 r., przyjęto przepisy przewidujące utworzenie rządu koalicyjnego i wprowadzono zmiany do konstytucji w celu zmiany struktury władzy wykonawczej, umożliwiając ponowne utworzenie stanowiska premiera i stworzenie dwóch stanowisk wiceministrów. Nowa konstytucja została ogłoszona w 2010 roku. Zmiany obejmowały ograniczenie władzy prezydenta, likwidację stanowiska premiera po kolejnej turze wyborów, przywrócenie dwuizbowego parlamentu, przepisy dotyczące nowej zdecentralizowanej struktury rządowej opartej na okręgach oraz dodanie ustawy o prawach Kenijczyków.
Konstytucja z 2010 roku
Zgodnie z konstytucją z 2010 r. na czele władzy wykonawczej stoi prezydent, który jest głową państwa i rządu, a wspomagają go wiceprezydent i gabinet. Prezydent jest wybierany w bezpośrednim głosowaniu powszechnym i musi zdobyć ponad 50 procent wszystkich głosów, a także co najmniej 25 procent głosów oddanych w każdym z ponad połowy hrabstw kraju. Kadencja prezydenta trwa pięć lat, przy czym istnieje limit dwóch kadencji.
Konstytucja z 2010 roku przewiduje dwuizbowy parlament, składający się z 68-osobowego Senatu i 350-osobowego Zgromadzenia Narodowego. Większość członków Senatu jest wybierana bezpośrednio przez wyborców w swoich okręgach, a 20 miejsc niewybieralnych jest obsadzanych przez nominatów z partii politycznych obecnych w Senacie – przy czym liczba nominatów wybranych z listy danej partii jest proporcjonalna do jej udziału w mandatach wybieralnych – w celu reprezentowania szczególnych grup interesu: 16 miejsc jest zarezerwowanych dla kobiet, 2 dla mężczyzny i kobiety reprezentujących młodzież oraz 2 dla mężczyzny i kobiety reprezentujących osoby niepełnosprawne. Jest też członek z urzędu – speaker. Większość członków Zgromadzenia Narodowego jest wybierana w wyborach bezpośrednich. Dodatkowo 47 miejsc jest zarezerwowanych dla kobiet, z których każda jest wybierana ze swojego okręgu; 12 miejsc niewybieralnych, które są obsadzane przez kandydatów z partii politycznych obecnych w Zgromadzeniu Narodowym, przy czym liczba kandydatów wybieranych z listy danej partii jest proporcjonalna do udziału tej partii w mandatach wybieralnych, w celu reprezentowania szczególnych grup interesu; oraz członek z urzędu, spiker. Członkowie obu organów pełnią swoje funkcje przez pięć lat.
Samorząd lokalny
Dla celów administracyjnych Kenia podzielona jest na 47 hrabstw, na czele których stoją bezpośrednio wybierani gubernatorzy. Każde hrabstwo ma zgromadzenie, które składa się z członków wybieranych w wyborach bezpośrednich, członków niewybieralnych, którzy są wybierani po nominacji przez partie polityczne – ich liczba jest proporcjonalna do udziału każdej partii w mandatach wybieranych w zgromadzeniu – w celu reprezentowania szczególnych grup interesu i zapewnienia, że nie więcej niż dwie trzecie członków zgromadzenia jest tej samej płci, oraz spikera z urzędu. Członkowie Zgromadzenia pełnią swoje funkcje przez pięć lat.
Hrabstwa zostały wprowadzone jako jednostki nowej zdecentralizowanej struktury rządowej w konstytucji z 2010 roku. Struktura hrabstw zaczęła być stopniowo wprowadzana po przeprowadzeniu wyborów na gubernatorów hrabstw w 2013 roku. Kenia była wcześniej podzielona na osiem prowincji: Nyanza, Zachodnia, Dolina Rift, Centralna, Wschodnia, Północno-Wschodnia, Wybrzeże i Nairobi. Zgodnie z konstytucją przekazanie władzy do systemu rządów hrabstw miało nastąpić w ciągu trzech lat od wyborów w 2013 roku. Utworzono nowy organ rządowy – Władzę Przejściową, której zadaniem było ułatwienie tego procesu.
Wymiar sprawiedliwości
Konstytucja z 2010 r. przewidywała utworzenie Sądu Najwyższego, który został powołany do życia w 2011 r. Ma on jurysdykcję w zakresie wszystkich spraw związanych z wyborami. Sąd ten jest właściwy dla wszystkich sporów wyborczych i sporów związanych z prezydenturą; rozpatruje również odwołania od sądów niższej instancji. Inne sądy to Wysoki Sąd, który posiada pełną jurysdykcję cywilną i karną oraz orzeka w sprawach konstytucyjnych, Kenijski Sąd Apelacyjny, który rozpatruje odwołania od sądów niższej instancji, oraz sądy magistrackie na szczeblach lokalnych. Kenijski system sądowniczy uznaje ważność prawa islamskiego i rdzennych zwyczajów afrykańskich w wielu dziedzinach osobistych, takich jak małżeństwo, rozwód i sprawy dotyczące osób pozostających na utrzymaniu. W tym celu społeczność muzułmańska korzysta z instytucji sądowych zwanych sądami Kadhisa, aby rozstrzygać kwestie dotyczące prawa islamskiego.
Proces polityczny
Kenijska Narodowa Unia Afrykańska (KANU) dominowała w kenijskiej polityce od jej powstania w 1960 roku do początku XXI wieku. Jej wczesna główna opozycja, Kenijska Afrykańska Unia Demokratyczna (KADU), połączyła się z KANU w 1964 roku. Od czasu przekształcenia Kenii z jednopartyjnego rządu KANU w państwo wielopartyjne na początku lat 90. powstało wiele partii politycznych, a także zawiązały się sojusze między partiami, często przed zbliżającymi się wyborami. Główne partie to Orange Democratic Movement, The National Alliance, United Republican Party, Wiper Democratic Movement, Forum for the Restoration of Democracy-Kenya, United Democratic Forum Party oraz KANU.
W 1997 roku kobieta, reprezentująca Partię Socjaldemokratyczną, ubiegała się o urząd prezydenta – po raz pierwszy w Kenii – i otrzymała prawie 8 procent głosów. Jednak na poziomie ustawodawczym, na początku XXI wieku kobiety stanowiły mniej niż 10 procent w Zgromadzeniu Narodowym. Zmieniło się to po wejściu w życie konstytucji z 2010 roku, która zagwarantowała kobietom określoną liczbę miejsc zarówno w Senacie, jak i w Zgromadzeniu Narodowym. Po wyborach parlamentarnych w 2013 roku – pierwszych przeprowadzonych na mocy konstytucji z 2010 roku – kobiety stanowiły około jednej czwartej Senatu i prawie jedną piątą Zgromadzenia Narodowego. W konstytucji przewidziano również gwarantowaną reprezentację ustawodawczą młodzieży, osób niepełnosprawnych i innych grup marginalizowanych.
Bezpieczeństwo
Siły zbrojne Kenii składają się z kontyngentów sił powietrznych, marynarki wojennej i armii. Służba wojskowa jest dobrowolna. Wojska kenijskie brały udział w kilku misjach pokojowych sponsorowanych przez Organizację Narodów Zjednoczonych.
Zdrowie i opieka społeczna
Wraz z poprawą warunków mieszkaniowych, edukacji, warunków sanitarnych i odżywiania, programy opieki zdrowotnej drastycznie zmniejszyły śmiertelność z poziomu sprzed uzyskania niepodległości, zwłaszcza wśród niemowląt. Nadal jednak utrzymują się wysokie wskaźniki zachorowań na malarię, zapalenie żołądka i jelit, biegunkę i czerwonkę, trachomę, amebozę i schistosomatozę, co pokazuje, jak trudno jest wyplenić komary i zapewnić czystą wodę, zwłaszcza na wsi. Na początku XXI wieku AIDS stało się główną chorobą w Kenii i groziło odwróceniem spadającego wskaźnika umieralności. Kenia, podobnie jak inne kraje afrykańskie dotknięte pandemią AIDS, zastosowała wiele strategii walki z chorobą, w tym terapię lekową. Niektóre firmy farmaceutyczne obniżyły swoje ceny w Kenii o ponad połowę na początku XXI wieku, ale to nie wystarczyło, aby leki były dostępne dla wszystkich, którzy ich potrzebowali. Problemem jest również niewystarczająca podaż leków.
Kenyatta National Hospital w Nairobi jest główną instytucją referencyjną i dydaktyczną w kraju, istnieją również szpitale prowincjonalne i okręgowe. Na obszarach wiejskich ośrodki zdrowia i przychodnie oferują usługi diagnostyczne, opiekę położniczą i leczenie ambulatoryjne, choć często brakuje im odpowiedniego wyposażenia, wyszkolonego personelu i leków.
Mieszkalnictwo
Na obszarach wiejskich przeciętny dom składa się z dwupokojowego budynku z drewnianą ścianą i dachem z blachy żelaznej; dla bardzo biednych typowe są proste chaty z trawy. Na obszarach miejskich, reprezentatywny dom klasy średniej posiada dwie sypialnie, instalację wodną, kuchnię i część mieszkalną.
Zapewnienie mieszkań dla ubogich mieszkańców miast jest coraz trudniejsze od czasu uzyskania niepodległości. Większość ludności miejskiej mieszka w nieformalnych dzielnicach mieszkaniowych nieuznawanych przez rząd, który często bez ostrzeżenia niszczy slumsy. W celu zapewnienia lepszej jakości mieszkań po przystępnych cenach, opracowywane są nowe materiały budowlane. Jednym z takich produktów jest cegła wykonana z połączenia wody, ziemi i niewielkiej ilości cementu.
Edukacja w Kenii
Krajowy system edukacji składa się z trzech poziomów: ośmioletniej obowiązkowej edukacji podstawowej (rozpoczynającej się w wieku sześciu lat), czteroletniej edukacji na poziomie średnim i czteroletniej edukacji na poziomie wyższym. Rząd zapewnia bezpłatną edukację na poziomie podstawowym i średnim. Warunkiem rozpoczęcia nauki w szkole średniej jest uzyskanie kenijskiego świadectwa ukończenia szkoły podstawowej (Kenyan Certificate of Primary Education) poprzez zdanie egzaminu państwowego.
Edukacja dla ludności tubylczej nie była priorytetem brytyjskiego rządu kolonialnego. Jednak po uzyskaniu niepodległości liczba uczniów szkół podstawowych i średnich znacznie wzrosła. Jomo Kenyatta, pierwszy prezydent Kenii, obiecał w 1963 roku wszystkim obywatelom bezpłatną edukację podstawową, która została tylko częściowo spełniona, gdy w 1974 roku zniesiono opłaty za pierwsze cztery lata szkoły podstawowej. Jedną z konsekwencji tej ekspansji edukacyjnej był wzrost niedostatecznego zatrudnienia i bezrobocia, ponieważ lepiej wykształceni obywatele weszli na rynek pracy. Rząd zareagował na to rozszerzając służbę cywilną począwszy od późnych lat 70-tych, ale na początku lat 90-tych nie był już w stanie wchłonąć tej populacji. Problem ten pogłębił się wraz ze wzrostem liczby szkół średnich. Ponieważ rząd nie mógł zapewnić wystarczającej liczby szkół finansowanych przez państwo, powstały zbudowane przez społeczność szkoły średnie. Szkoły te miały otrzymywać pomoc rządową na zapewnienie nauczycieli i materiałów do nauki, ale wsparcie takie nie zawsze się pojawiało. Rząd prowadził jednocześnie politykę “edukacji dla samodzielności”, w której edukacja była zorientowana na przygotowanie uczniów do pracy w rolnictwie, jak również w biznesie.
W 2002 r. wprowadzono powszechną, bezpłatną edukację we wszystkich latach nauki w szkole podstawowej. W kolejnych latach szkoły podstawowe nie były w stanie sprostać zwiększonemu zapotrzebowaniu na usługi i borykały się z takimi problemami jak przepełnienie i brak środków.
Edukacja jest nadal wysoko ceniona w Kenii, a wielu uczniów stosuje takie strategie jak “shadow education” (korepetycje po szkole i w weekendy) oraz pozostawanie w danej klasie dłużej niż rok, aby zdać egzamin ukończenia szkoły podstawowej. Z powodu ciągłych problemów gospodarczych kraju wielu z tych uczniów nie było jednak w stanie uczęszczać do szkoły po ukończeniu poziomu podstawowego; w 2008 roku wprowadzono bezpłatne nauczanie w szkołach średnich, aby pomóc rozwiązać ten problem. Wskaźnik alfabetyzacji w Kenii, wynoszący ponad cztery piąte populacji, jest wysoki jak na Afrykę Subsaharyjską.
Publiczne uniwersytety obejmują Uniwersytet Nairobi (1956) i Uniwersytet Kenyatta (1972) w Nairobi, Uniwersytet Moi (1984) w Eldoret i Uniwersytet Egerton (1939) w Njoro, a także Uniwersytet Rolniczy i Technologiczny. Specjalistyczne uczelnie to Kenya Conservatoire of Music (1944), Kenya Medical Training College (1924) i Kenya Polytechnic (1961) w Nairobi oraz Rift Valley Institute of Science and Technology (1972) w Nakuru.
Życie kulturalne
Życie codzienne i zwyczaje społeczne
Jak w przypadku wielu rozwijających się krajów afrykańskich, w Kenii istnieje wyraźny kontrast między kulturą miejską i wiejską. Przyciągając ludzi z całego kraju, kenijskie miasta charakteryzują się bardziej kosmopolityczną populacją, której gusta odzwierciedlają praktyki łączące to, co lokalne z tym, co globalne. Nocne życie Nairobi, na przykład, jest skierowane do młodzieży zainteresowanej muzyką, która różni się od amerykańskiego rhythm and bluesa, hip-hopu i rocka do kongijskiej rumby. W mieście znajdują się kina i liczne kluby nocne, gdzie można potańczyć lub zagrać w bilard; dla dzieci są parki wodne i rodzinne centra rozrywki.
Przy całej modernizacji i urbanizacji Kenii ważne pozostają jednak tradycyjne praktyki. Rytuały i zwyczaje są bardzo dobrze udokumentowane, dzięki intensywnym badaniom antropologicznym kenijskich ludów w okresie brytyjskiego panowania kolonialnego; chroni się literaturę ustną, a kilka wydawnictw publikuje tradycyjne folklory i etnografie.
Kuchnia kenijska odzwierciedla wpływy brytyjskie, arabskie i indyjskie. Jedzenie powszechne w całej Kenii to ugali, grzybek zrobiony z kukurydzy i często podawany z takimi zieleninami jak szpinak i jarmuż. Chapati, smażony chleb typu pita pochodzenia indyjskiego, podawany jest z warzywami i gulaszem; popularny jest również ryż. Owoce morza i ryby słodkowodne są spożywane w większości kraju i stanowią ważne źródło białka. Wiele gulaszów warzywnych jest aromatyzowanych kokosem, przyprawami i chili. Chociaż mięsa tradycyjnie nie jada się codziennie lub w niewielkich ilościach, popularne są dania z grilla i bufety, w których króluje dziczyzna. Wiele osób korzysta z ogrodów warzywnych, aby uzupełnić zakupione pożywienie. Na terenach zamieszkałych przez Kikuyu powszechne jest irio, gulasz z grochu, kukurydzy i ziemniaków. Masajowie, znani ze swoich stad bydła, unikają zabijania swoich krów, a zamiast tego wolą korzystać z produktów dostarczanych przez zwierzę za życia, w tym krwi sączonej z nieśmiertelnych ran. Na ogół piją mleko, często zmieszane z krwią krowy, i jedzą raczej mięso owiec lub kóz niż krów.
Życie miejskie w Kenii nie jest bynajmniej jednolite. Na przykład Mombasa, jako miasto muzułmańskie, kontrastuje z Nairobi. Chociaż w Mombasie są liczne restauracje, bary i kluby, jest tam również wiele meczetów, a kobiety ubrane w bui buis (luźne ubrania, które zakrywają zamężne muzułmanki od stóp do głów) są powszechne.
Życie na wsi jest zorientowane w dwóch kierunkach – w stronę stylu życia mieszkańców wsi, którzy nadal stanowią większość populacji Kenii, oraz w stronę zagranicznych turystów, którzy przyjeżdżają odwiedzić liczne parki narodowe i rezerwaty. Mimo, że obowiązki rolnicze zajmują większość czasu mieszkańców wsi, to jednak znajdują oni okazję do odwiedzenia rynków i centrów handlowych, gdzie niektórzy odwiedzają piwiarnie. Rozrywkę dla mieszkańców wsi zapewniają również mobilne kina.
Kenia obchodzi większość świąt chrześcijańskich, a także muzułmańskie święto ʿId al-Fitr, które oznacza koniec Ramadanu. Jamhuri, czyli Dzień Niepodległości, obchodzony jest 12 grudnia. Dzień Moi (uznający Daniela arap Moi) i Dzień Kenyatty, oba w październiku, honorują dwóch prezydentów kraju, podczas gdy Dzień Madaraka (w suahili: Rząd) (1 czerwca) upamiętnia uzyskanie przez Kenię samorządności w 1964 roku.
Sztuka
Kenijski Teatr Narodowy, będący częścią Kenijskiego Centrum Kultury, jest głównym miejscem wystawiania sztuk teatralnych w kraju. Przynależna Narodowa Szkoła Teatralna (założona w 1968 r.) zapewnia profesjonalne szkolenia dla kenijskich dramaturgów oraz wykonawców tradycyjnej muzyki i tańca. Niezależne instytucje artystyczne, takie jak GoDown Arts Centre w Nairobi, oferują artystom alternatywne przestrzenie do wyrażania siebie.
Kenijska muzyka pop należy do najbardziej zróżnicowanych w Afryce, czerpiąc z różnych źródeł, w tym afrykańskiej rumby, tradycyjnych indyjskich form muzycznych oraz szerokiej gamy stylów europejskich i amerykańskich. Popularny od lat 60. jest rdzenny styl pop, który pojawił się w obszarze wokół Jeziora Wiktorii zamieszkanym przez Luo; zwany benga, jest prawdopodobnie najbardziej wyraźną kenijską formą w muzycznym repertuarze. Taarab, popularna muzyka wschodniego wybrzeża, na którą duży wpływ mają style arabskie, jest również grana w całym kraju.
Literatura kenijska zawiera duży zasób ustnego i pisemnego folkloru, którego znaczna część została zebrana przez brytyjskich antropologów. W okresie kolonialnym pisarze pochodzenia europejskiego mieszkający w Kenii, tacy jak Elspeth Huxley (The Flame Trees of Thika, 1959) i Isak Dinesen (Out of Africa, 1937), przedstawili szerokiej publiczności miejscowe tematy i miejsca. Tradycja literacka w języku suahili (patrz również literatura suahili), zarówno ustna, jak i pisemna, sięga XVIII wieku i jest reprezentowana przez takich autorów jak Muyaka bin Haji al-Ghassaniy i Kupona Mwana. Współcześni powieściopisarze, w tym Ngugi wa Thiong’o, Grace Ogot, Meja Mwangi, Hilary Ngweno, Margaret Ogola i R. Mugo Gatheru, poruszają problemy społeczeństwa kolonialnego i postkolonialnego. Wielu z tych pisarzy publikuje po angielsku, chociaż Thiong’o nalegał na publikację najpierw w swoim ojczystym Kikuyu, mówiąc:
Tylko poprzez powrót do korzeni naszego bytu w językach i kulturach oraz heroicznych historiach Kenijczyków możemy stanąć na wysokości zadania i pomóc w tworzeniu kenijskiej patriotycznej literatury i kultury narodowej, która będzie zazdrością wielu obcokrajowców i dumą Kenijczyków.
Sztuki wizualne w dużej mierze ograniczają się do masowej produkcji rzeźb z drewna i koralików masajskich. Elimo Njau, Etale Sukuro i Kivuthi Mbuno to znani kenijscy artyści posługujący się różnymi mediami. Przemysł filmowy w kraju jest niewielki, ale rozwija się, choć oglądanie rodzimych filmów ogranicza się zazwyczaj do teatrów w miastach; w mniejszych miejscowościach i wsiach filmy pochodzą z Hollywood lub Indii. W Kenii nakręcono wiele zagranicznych produkcji, takich jak “Out of Africa” (1985), “To Walk with Lions” (1999), “Nowhere in Africa” (2001) i “The Constant Gardener” (2005), ze względu na malownicze, zróżnicowane krajobrazy i pogodę.
Instytucje kulturalne
Być może największym dziedzictwem kulturowym Kenii są jej parki narodowe i rezerwaty. Coroczną migrację gnu najlepiej obserwować w Narodowym Rezerwacie Maasai Mara, w którym znajduje się również wioska Masajów. Park Narodowy Amboseli, dawny dom Masajów, leży u stóp góry Kilimandżaro. Marsabit National Park and Reserve na północy jest znany z populacji dużych ssaków, takich jak lwy, słonie, nosorożce, zebry i żyrafy. Parki Narodowe Tsavo East i Tsavo West są znane z obfitości dzikiej przyrody i zróżnicowanych krajobrazów. Mzima Springs, znajdujące się w Tsavo West, są czystymi basenami słodkiej wody, które zapewniają idealne warunki do oglądania hipopotamów, krokodyli i ryb. Park Narodowy Sibiloi, w dalekiej północnej części kraju, zawiera miejsca, w których naukowcy z Uniwersytetu w Nairobi (w tym Richard Leakey) wykopali szczątki hominidów od 1968 roku. Park Narodowy Mount Kenya został w 1997 roku wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Parki Narodowe Jeziora Turkana, obejmujące trzy parki narodowe w prowincji Wschodniej, zostały uznane za miejsca światowego dziedzictwa począwszy od 1997 roku. Stare Miasto Lamu, w prowincji Coast, zawiera piękne przykłady architektury suahili; zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa w 2001 roku. W 2008 roku Święte Lasy Mijikenda Kaya – kilka lasów zawierających pozostałości wiosek (kaya) zamieszkałych niegdyś przez lud Mijikenda (Nyika), a obecnie uznanych za święte – zostały wspólnie uznane za obiekt Światowego Dziedzictwa.
Kenijskie Narodowe Archiwa i Służba Dokumentacji w Nairobi, mieszczące się w budynku, który pierwotnie był Bankiem Indii, przechowują coraz większą liczbę dokumentów rządowych i historycznych, a także zawierają eksponaty sztuki i rzemiosła oraz fotografie. Powołano krajowy zarząd ds. usług bibliotecznych, którego zadaniem jest wyposażenie, utrzymanie i rozwój bibliotek w Kenii, w tym filii bibliotecznych. Biblioteka McMillan Memorial w Nairobi posiada zbiory książek, jak również gazet i archiwum parlamentarne. Muzeum Narodowe, również w Nairobi, zawiera pozostałości archeologiczne i przedmioty tradycyjnej kultury materialnej.
Sport i rekreacja
Piłka nożna jest najpopularniejszym sportem w Kenii, chociaż narodowa drużyna Harambee Stars nie odnosiła większych sukcesów na arenie międzynarodowej. Koszykówka, siatkówka i netball (gra zespołowa, prekursor znanej dzisiaj koszykówki) są również popularnymi sportami. Kluby społeczne często oferują Kenijczykom możliwość gry w piłkę nożną i siatkówkę. W piłkę siatkową grają wyłącznie kobiety. Na arenie międzynarodowej kenijscy sportowcy znani są z dominacji w biegach dystansowych. Od czasu Igrzysk Olimpijskich w Meksyku w 1968 roku, na których Kip Keino, Naftali Temu i Amos Biwott zdobyli złote medale, kenijscy biegacze na dystansach nieustannie zdobywają medale olimpijskie i wygrywają najważniejsze wyścigi na całym świecie. Catherine Ndereba, na przykład, wielokrotnie wygrywała maratony w Bostonie i Chicago.
Ambasada RP w Keni
Ambasada RP w Nairobi
adres: 58, Red Hill Road (off Limuru Road), P.O. BOX 352, 00621 Nairobi, Kenia
telefon: +254 20 712 00 19; +254 20 712 00 20
faks: +254 20 712 01 06
e-mail: nairobi.amb.sekretariat@msz.gov.pl
e-mail w sprawach konsularnych: nairobi.amb.wk@msz.gov.pl
Telefon dyżurny
W sytuacjach nagłych, wymagających pilnej interwencji konsula (np. wypadki, zgony, zatrzymania) możliwy jest kontakt pod numerem telefonu: +254 713 816 166 (czynny poza godzinami urzędowania).
UWAGA: pod tym numerem telefonu nie udziela się zwykłych informacji z zakresu działania Wydziału Konsularnego (np. dot. spraw paszportowych, wizowych lub stanu cywilnego). Z uwagi na ograniczoną liczbę linii telefonicznych oraz w celu zapewnienia profesjonalnego i sprawnego załatwiania spraw, sugerujemy kontakt telefoniczny lub e-mailowy z sekretariatem w godzinach pracy urzędu.
Państwa podlegające kompetencji terytorialnej Ambasady
Kenia, Madagaskar, Mauritius, Seszele, Uganda, Somalia
Warto przeczytać – Historia Kenii